تقویم رویدادهای انقلاب مشروطیت
* اردیبهشت 1283 [مه ی 1904] تشکیل جلسه ی مخفیانه ی کمیته ی انقلاب در تهران
* 2 دی 1283 [22 ژانویه 1905] انقلاب 1905 روسیه
* 4 اسفند 1283 [23 فوریه 1905] تشکیل جلسه ی انجمن مخفی تهران
* 1284 [1905] تشکیل فرقه ی ایرانی اجتماعیون عامیون در باکو
* اسفند 1283- فروردین 1284 [مارس-آوریل 1905] اعتراض ها و اعتصاب ها در تهران علیه ژوزف نوز، رئیس بلژیکی گمرکات؛ اتحاد دو روحانی بر جسته ی تهران، سید محمد طباطبایی و سید عبدالله بهبهانی، برای رهبری اعتراض ها
* 22 آذر1284 [13 دسامبر 1905] اعتصاب و تحصن دو هزار معترض در حرم حضرت عبدالعظیم؛ تقاضای عدالتخانه
* 22 دی 1284 [12 ژانویه 1906] صدور فرمان مضفرالدین شاه برای تأسیس عدالتخانه؛ بازگشت معترضان به تهران
* 18 فروردین 1285 [7 آوریل 1906] انتشار نشریه ی طنز ملا نصرالدین در تفلیس
* تیر- مرداد 1285 [ژوئیه 1906] بست نشینی ملّیون در قم و در باغ کنسولگری بریتانیا
مشروطه ی اول: 14 مرداد 1285 تا 2 تیر 1287 [5 اوت 1906 تا 23 ژوئن 1908]
* 14 مرداد 1285 [5 اوت 1906] تاریخ رسمی صدور فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین شاه، مبنی بر تشکیل مجلس و تدوین قانون اساسی ( تاریخ واقعی 18 مرداد 1285 [9 اوت 1906])
* 18 شهریور 1285 [9 سپتامبر 1906] صدور اولین قانون انتخابات
* 15 مهر 1285 [17 اکتبر 1906] افتتاح مجلس اول در تهران؛ افتتاح انجمن تبریز
* مهر- آبان 1285[اکتبر 1906] تشکیل مرکز غیبی، شعبه ی فرقه ی اجتماعیون عامیون باکو، در تبریز؛ داوطلبان معروف به مجاهدین و فداییان تشکیل می شوند
* 27 مهر 1285[19 اکتبر 1906] انتشار انجمن، روزنامه ی انجمن تبریز
* 5 آبان 1285[27 اکتبر 1906] اخراج حاج میرزا کریم، روحانی بر جسته و امام جمعه ی تبریز، از شهر
* 13 آبان 1285 [4 نوامبر 1906] تلاش محمد علی میرزای ولیعهد برای بستن انجمن تبریز، اما با اعتراض عمومی روبه رو می شود و منصرف می شود
* آبان- آذر 1285[نوامبر 1906] اعتصاب سه هزار صیّاد در انزلی؛ زنان چندین شهر به مبارزه برای تأسیس بانک ملی و تحریم پارچه ی خارجی می پیوندند
* 4 آذر 1285 [25 نوامبر 1906] انتشار روزنامه ی مجلس در تهران
* 25 آذر 1285 [16 دسامبر 1906] ورود ولیعهد به تهران
* 9 دی 1285 [30 دسامبر 1906] توشیح قانون اساسی به دست مظفرالدین شاه
* 18 دی 1285 [8 ژانویه 1907] مرگ مظفرالدین شاه
* 29 دی 1285 [19ژانویه 1907] به تخت نشستن محمد علی شاه؛ بیشتر نمایندگان مجلس به مراسم تاجگذاری دعوت نشده اند
* 30 دی 1285 [20 ژانویه 1907] تصویب تأسیس مدارس دخترانه و لغو جهیزیه های سنگین در قطعنامه ی اجتماع زنان در تهران
* 18 بهمن 1285 [7 فوریه 1907] ورود نمایندگان آذربایجان به تهران (حسن تقی زاده، نماینده بر جسته ی آذربایجان، مدتی قبل به تهرن وارد شده بود)
* 21 بهمن 1285 [10 فوریه 1907] عزل نوز، مسئول بلژیکی گمرکات، توسط محمد علی شاه که از این کار اکراه داشت
* 3 فروردین 1286 [23 مارس 1907] اعتصاب پانصد دهقان در رشت در امتناع از پرداخت اجاره
* فروردین 1286 [مارس-آوریل 1907] الغای تیول و تصوتصویب اصلاحات مالیاتی در مجلس
* فروردین 1286 [آوریل 1907] اخراج میرزا حسن مجتهد، روحانی عالی مقام، از تبریز
* 6 اردیبهشت 1286 [26 آوریل 1907] بازگشت امین السلطان، صدراعظم سابق، از تبعید برای صدارت دوباره؛ با انتصاب او مخالفت بسیاری صورت می گیرد
* 7 اردیبهشت 1286 [27 آوریل 1907] آغاز اعتصاب عمومی تبریز علیه شیخ فضل الله نوری و پیشنهاد او در مورد تجدید نظر در قانون اساسی
* 9 اردیبهشت 1286 [29 آوریل 1907] انتشار روزنامه ی حبل المتین در تهران
* 9 خرداد 1286 [30 مه 1907] انتشار روزنامه ی صوراسرافیل در تهران
* 23 خرداد 1286 [13 ژوئن 1907] مصالحه ی نمایندگان مجلس و نوری در مورد متمم قانون اساسی
* 31 تیر 1286 [21 ژوئن 1907] بست نشستن نوری در حرم حضرت عبد العظیم
* 9 شهریور 1286 [31 اوت 1907] امضای قرارداد 1907 روس و انگلیس در سنت پترزبورگ؛ ایران بین دو قدرت تقسیم می شود؛ امین السلطان صدر اعظم به دست یک فدایی عضو انجمن های مخفی مجاهدین در تهران به قتل می رسد
* 1286 [تابستان- پائیز 1907] ایجاد چهارده شعبه ی انجمن های عباسی در شهرها و روستاهای گیلان؛ مجلس فرمان تعطیلی کلیه انجمن های شهرهای کوچک و روستاها را صادرمی کند
* 2 مهر 1286 [24 سپتامبر 1907] برگزاری کنگره ی فرقه ی اجتماعیون عامیون (مجاهدین) در مشهد
* 15 مهر 1286 [17 اکتبر 1907] تصویب رسمی متمم قانون اساسی در مجلس
* 21 آبان 1286 [12 نوامبر 1907] حضور محمدعلی شاه در مجلس؛ او بار دیگر سوگند می خورد که حافظ قانون اساسی باشد
* 24 آذر 1286 [15 دسامبر 1907] کودتای نافرجام محمدعلی شاه با پشتیبانی شیخ فضل الله نوری علیه مجلس؛ تهدید مستبدین به حمله به محله ی یهودیان
* 9 دی 1286 [30 دسامبر 1907] جلسه مخفی رهبران حزب داشناک ارمنی با نمایندگان مجلس
* دی 1286 [ژانویه 1908] قتل فریدون زرتشتی، مشروطه خواه زردشتی
* بهمن 1286 [فوریه 1908] سوءِ قصد به محمدعلی شاه از جانب انقلابیون
* 23 اسفند 1286 [14 مارس 1908] بحث مجلس درباره ی انجمن های زنان
استبداد صغیر: 2 تیر 1287 تا 26 تیر 1288 [23 ژوئن 1908 تا 16 ژوئیه 1909]
* 13 خرداد 1287 [3 ژوئن 1908] خروج ناگهانی محمدعلی شاه و افراد بریگاد قزاق از کاخ و استقرار آن ها در باغ شاه
* 15 خرداد 1287 [5 ژوئن 1908] دستگیری افراد عالی مقامی که برای مذاکره به باغ شاه احضار شده بودند به فرمان محمد علی شاه
* 18 خرداد 1287 [8 ژوئن 1908] اولتیماتوم محمد علی شاه به ملت
* 22 خرداد 1287 [12 ژوئن 1908] تقاضای تبعید چهار مشروطه خواه برجسته و خلع سلاح مجاهدین از سوی شاه
* 25 خرداد 1287 [15 ژوئن 1908] تسلیم تقاضانامه ی شش نماینده ی مجلس به شاه
* 2 تیر 1287 [23 ژوئن 1908] کودتای بریگاد قزاق در تهران؛ مجلس به توپ بسته می شود
* 3 تیر 1287 [24 ژوئن 1908] قتل ملک المتکلمین و میرزاجهانگیرخان شیرازی (سید جمال الدین اصفهانی نیز بعداً دستگیر و اعدام می شود)؛ روحانیان برجسته، بهبهانی و طباطبایی، مورد ضرب و شتم واقع می شوند و در منزلشان تحت الحفظ قرار می گیرند؛ بسیاری دیگر، مانند حسن تقی زاده و علی اکبر دهخدا (سردبیر صوراسرافیل)، به سفارتخانه های خارجی پناهنده می شوند و سرانجام از کشور می روند
* تیر 1287 [ژوئیه 1908] جنگ داخلی در آذربایجان به رهبری ستارخان، باقر خان، مرکز غیبی، و انقلابیون قفقاز؛ تبریز کانون جدید مبارزات ملی می شود؛ کلیه کسانی که به مبارزه ی ملّیون ملحق می شوند مجاهدین یا فداییان نامیده می شوند
* 1 مرداد 1287 [23 ژوئیه 1908] اعاده ی رژیم مشروطه در ترکیه با انقلاب عثمانی
* 27 مرداد 1287 [18 اوت 1908] تجدید فعالیت انجمن تبریز
* شهریور – مهر 1287 [سپتامبر 1908] نبرد طوالش، شکست لشکرکشی حکومت برای خارج کردن منطقه از کنترل روستاییان محل
* 13 مهر 1287 [5 اکتبر 1908] پیروزی موقت مبارزه کنندگان در تبریز
* 24 مهر 1287 [16 اکتبر 1908] کنفرانس سوسیال دموکرات های تبریز
* 8 آبان 1287 [30 اکتبر 1908] تشکیل کمیته ی ایران در لندن
* 28 آبان 1287 [19 نوامبر 1908] پیمان دوستی میان فرقه ی اجتماعیون عامیون و حزب هنچاک ارمنی
* 15 دی 1287 [5 ژانویه 1909] کنترل اصفهان به دست صمصام السلطنه، رئیس ایل بختیاری، و اعاده ی مشروطه در این شهر
* 15 بهمن 1287 [4 فوریه 1909] محاصره ی تبریز توسط قشون سلطنتی
* 19 بهمن 1287 [8 فوریه 1909] کنترل رشت به دست نیروهای انقلابی؛ سردار افخم، حاکم گیلان، کشته می شود
* 9 اردیبهشت 1288 [29 آوریل 1909] خاتمه ی محاصره ی تبریز با مداخله ی روسیه؛ روس ها مردم را خلع سلاح و شهر را اشغال می کنند
* 10 تیر 1288 [1 ژوئیه 1909] صدور دومین قانون انتخابات
مشروطه ی دوم: 25 تیر 1288 تا 3 دی 1290 [16 ژوئیه 1909 تا 24 دسامبر 1911]
* 25 تیر 1288 [16 ژوئیه 1909] فتح تهران به دست نیروهای انقلابی اصفهان و رشت
* 27 تیر 1288 [18 ژوئیه 1909] خلع محمد علی شاه؛ پسر دوازده ساله اش احمد میرزا به سلطنت می رسد و نایب السلطنه ای تعیین می شود
* 9 مرداد 1288 [31 ژوئیه 1909] اعدام شیخ فضل الله نوری
* 26 مرداد 1288 [17 اوت 1909] تشکیل هیئت مدیره
* 30 مرداد 1288 [24 اوت 1909] انتشار روزنامه ی سوسیال دموکراتیک ایران نو در تهران
* 18 شهریور 1288 [9 سپتامبر 1909] عزیمت شاه سابق به اودسا (روسیه)
* آبان 1288 [نوامبر 1909 ] انتشار مقاله های طایره، هوادار حقوق زنان، در ایران نو
* 24 آبان 1288 [15 نوامبر 1909] افتتاح مجلس دوم؛ حزب دموکرات که توسط لیبرال ها و سوسیال دموکرات ها تشکیل می شود تعدادی نماینده به مجلس می فرستد
* 12 بهمن 1288 [1 فوریه 1910] انحلال کلیه ی شعبه های فرقه ی اجتماعیون عامیون باکو در ایران؛ فرقه به شعبه های خود اعتماد ندارد و اختلاف نظر چشمگیری میان فرقه و حزب دموکرات دیده می شود
* فروردین 1289 [آوریل 1910] فعالیت پنجاه مدرسه ی دخترانه در کل تهران
* 28 فروردین 1289 [17 آوریل 1910] استقبال گرم مردم تهران از دو قهرمان تبریز، ستارخان و باقرخان
* خرداد1289 [ژوئن 1910] اعتصاب چاپگران تهران
* 12 تیر 1289 [3 ژوئیه 1910] تقاضای مجلس از حسن تقی زاده، رهبر حزب دموکرات، مبنی بر سه ماه ترک مجلس
* 24 تیر 1289 [15 ژوئیه 1910] قتل سید عبد الله بهبهانی، روحانی برجسته ی مشروطه خواه، به دست هواداران حزب دموکرات
* 31 تیر 1289[22 ژوئیه 1910] رأی روحانیون برجسته به اخراج تقی زاده از مجلس
* 4 مرداد 1289 [26 ژوئیه 1910] تشکیل کابینه ی جدید بختیاری - دموکرات
* 11 مرداد 1289 [2 اوت 1910] قتل علی محمد تربیت و سید عبد الرزّاق، فعالان حزب دموکرات، توسط هواداران حزب اعتدالیون
* 16 مرداد 1289 [7 اوت 1910] درگیری نیروهای حکومت دموکرات – بختیاری و عده ای از رزمندگان مجاهدین در پارک اتابک؛ پای ستارخان تیر می خورد و او علیل می شود
* 25 شهریور 1289 [16 سپتامبر 1910] انتشار نشریه ی زنانه ی دانش در تهران
* مهر 1289 [اکتبر 1910] سر دبیر ایران نو، محمد امین رسول زاده، تنقید فرقه ی اعتدالیون یا اجتماعیون اعتدالیون را چاپ می کند
* 24 مهر 1289 [16 اکتبر 1910] اولتیماتوم بریتانیا به ایران در مورد امنیت راه های تجاری جنوب
* 1 آبان 1289 [23 اکتبر 1910] کنفرانس مسلمانان در استانبول علیه نیروهای امپریالیستی
* 14 آبان 1289 [5 نوامبر 1910] اجلاس روسیه – آلمان در پتسدام
* 19 بهمن 1289 [8 فوریه 1911] ورود نایب السلطنه ی جدید، ناصر الملک، به تهران
* 21 اردیبهشت 1290 [11 مه 1911] ورود مورگان شوستر، مستشار مالی آمریکایی، به انزلی
* 9 خرداد 1290 [30 مه 1911] انتصاب شوستر به سمت خزانه دار کل توسط مجلس
* 26 تیر- 21 مرداد1290 [17 ژوئیه – 12 اوت 1911] ورود مخفیانه ی محمدعلی مرزا، شاه سابق، به کشور با حمایت روسیه به منظور بر اندازی حکومت؛ شوستر و دموکرات ها کمک می کنند تا قشونی تشکیل شود، و این قشون محمدعلی میرزا را در فیروزکوه شکست می دهد؛ محمدعلی میرزا به روسیه می گریزد
* 12 مرداد 1290 [3 اوت 1911] پیشنهاد وکیل الرعایا، نماینده ی همدان در مجلس، در مورد اعطای حق رأی به زنان، که پذیرفته نمی شود
* 30 مهر 1290 [22 اکتبر 1911] تصویب سومین قانون انتخابات
* 14 آبان 1290 [5 نوامبر 1911] اولتیماتوم اول روسیه؛ حکومت تزاری خواستار عذرخواهی خزانه دار کل ایران به خاطر " توهین " به سر کنسول روسیه، پوخیتونوف، می شود
* 8 آذر 1290 [29 نوامبر 1911] حمایت حکومت بریتانیا از اولتیماتوم دوم روسیه به شوستر و مجلس؛ نیروهای روسیه وارد قزوین می شوند؛ در روزهای بعد تظاهرات ضد امپریالیستی بزرگی در تهران صورت می گیرد
* 9 آذر 1290 [30 نوامبر 1911] رد اولتیماتوم روسیه توسط مجلس
* 10 آذر 1290 [1 دسامبر 1911] تظاهرات بزرگ زنان در بیرون مجلس
* 14 آذر 1290 [5 دسامبر 1911] ارسال تلگراف انجمن مخدرات وطن به هواداران جنبش اعطای حق رأی زنان در بریتانیا
* 30 دی 1290 [21 دسامبر 1911] رضایت دادن مجلس به تشکیل کمیته ای فرعی به ریاست سردار اسعد؛ این کمیته خیلی زود شرایط روسیه را قبول می کند؛ دموکرات ها ( بجز یک نفر) به این کمیته ی فرعی رأی نمی دهند
* 2 بهمن 1290 [23 دسامبر 1911] به توپ بستن تبریز توسط نیروهای روسیه
* 3 بهمن 1290 [24 دسامبر 1911] تعطیلی مجلس دوم با کودتای ناصر الملک نایب السلطنه و کابینه، با حمایت بی پرده ی دو قدرت خارجی
* بهمن 1290 [دسامبر 1911 – ژوئیه 1912] کشتار انقلابیون در آذربایجان و بمباران گیلان توسط نیروهای روسیه؛ و بسیاری از مشروطه خواهان از مناطق تحت اشغال روسیه رانده می شوند
منبع:
ژانت آفاری؛ انقلاب مشروطه ی ایران، رضا رضایی، نشر بیستون، چاپ اول1379
